Wesołych Świąt! Magia świątecznej kartki. Pocztówki bożonarodzeniowe w kolekcji Polony.

 

[1927-1936]

 

Czy zaczęliście już pisać kartki świąteczne? Ba, czy jeszcze w ogóle to robicie? Otwieramy szufladę z dawną korespondencją, przeglądamy pocztówki, które otrzymywaliśmy przez lata od rodziny i znajomych, z podróży, z okazji rocznic, no i oczywiście świąt, przywołujemy ludzi i emocje, jakie towarzyszyły nam wtedy. 
Zbliża się Boże Narodzenie, podejrzewam, że już tylko nieliczni wyślą pocztówkę z życzeniami Wesołych Świąt, raczej zrobimy to za pomocą mediów społecznościowych, napiszemy maila czy smsa, być może nawet z grafiką. A czy wiecie, jak to się stało że przez wieki ludzie wysyłali sobie karki z życzeniami bożonarodzeniowymi? Skąd wziął się zwyczaj wysyłania pocztówek?  

Choć pocztówki znane były już w pierwszej połowie XIX wieku i miały stanowić dodatkowe źródło dochodu dla poczty brytyjskiej, kartka świąteczna jest od nich nieco młodsza. Jej historia zaczyna się w Anglii w latach 40. XIX wieku i wiąże się z osobą sir Henry’ego Cole’a – pierwszego dyrektora Victoria and Albert Museum.

Cole miał zwyczaj wysyłania życzeń swoim znajomym i współpracownikom, ale każdego roku zajmowało mu to mnóstwo czasu. Zlecił więc zaprzyjaźnionemu ilustratorowi zaprojektowanie drukowanej kartki z gotowym tekstem: „A Merry Christmas and a Happy New Year to You”. Tak powstała pierwsza kartka świąteczna – praktyczna, elegancka i na tyle atrakcyjna, że szybko zdobyła ogromną popularność.

  

Kartka spotkała się jednak z odrobiną krytyki. Fakt, że rodzina przedstawiona na ilustracji pije wino, został uznany przez niektórych za promocję pijaństwa...

W 2001 roku kartka podpisana i wysłana przez samego Henry'ego Cole'a do jego babci i ciotki została sprzedana za rekordową kwotę 22 500 funtów na aukcji w Devizes w Wiltshire.

Popatrzmy na pocztówki i poczujmy magię świąt Bożego Narodzenia. Prezentowane poniżej kartki okolicznościowe pochodzą sprzed 1949 roku z kolekcji Polony (dostępne w domenie publicznej).

 

              La natitivé [po 1906]                                       Noël - le choix [1902]

 

  Joyeux Noël [przed 1939] 

 

W Polsce kartonowe kartki świąteczne, nazywane wówczas „odkrytkami”, pojawiły się w XIX wieku. Ostateczną nazwę „pocztówka” zyskały w roku 1900 dzięki Henrykowi Sienkiewiczowi, który anonimowo wziął udział w konkursie na polski odpowiednik francuskiej karty korespondencyjnej. Za kolejny przełom w popularności kartek świątecznych można uznać rok 1905 kiedy powstała seria kartek oparta na ilustracjach Włodzimierza Przerwy-Tetmajera do Betlejem polskiego Lucjana Rydla. 

Choć kartki świąteczne pojawiły się u nas stosunkowo wcześnie, ich prawdziwa popularność rozwinęła się dopiero w latach 20. XX wieku. Do ich zakupu zachęcały liczne reklamy kiosków i księgarni zamieszczane w lokalnej prasie. Warto również zaznaczyć, że dawniej pocztówki wysyłano oddzielnie: jedną na Boże Narodzenie, a drugą z okazji Nowego Roku.

Stylistyka polskich kart świątecznych była początkowo inspirowana europejskimi trendami, ale z czasem zaczęła przybierać charakterystyczne dla Polski motywy. Najczęstsze tematy to m. in.: sceny rodziny zgromadzonej przy wigilijnym stole, krajobrazy pokryte śniegiem czy postacie ludowe. W naszym kraju popularne były również kartki z motywami patriotycznymi: między gwiazdą a opłatkiem pojawiał się np. biały orzeł. Projektowaniem kartek zajmowali się też znani artyści – m.in. Zofia Stryjeńska czy Wacław Boratyński. Najbardziej poruszającym rozdziałem historii są kartki powstające w miejscach skrajnie trudnych – w obozach internowania, w oflagach, a nawet w obozach koncentracyjnych. Jedną z najbardziej znanych jest kartka z Majdanka autorstwa Jana Sowińskiego, przedstawiająca więźniów modlących się do Matki Boskiej.*

* https://www.polskieradio.pl/10/482/artykul/3300286,historia-kartki-swiatecznej-skad-sie-wziely-okolicznosciowe-pocztowki dostęp 2.12.2025 r.

 SEKCJA GÓRALSKA

 [1927-1937]
 

 

 [przed 1939]

 

[1935] 

[1937]

 

[1937] 

  

Przyskoczę ja, przyskoczę ja do tej szopy z cicha alić patrzę, alić patrzę Dziecię małe się uśmiecha [1936]

 

[1905-1939] 

 

                                                                        [1936]

 SEKCJA KRAKOWSKA

[1912-1923]

 

 [1931]

 

 

                                                                [1933]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                                                                                   

 

 [1927-1936]

 

[1927-1947]

 

[1927-1936]

 

                                        Lalki szopki krakowskiej Herold i Śmierć [1909-1932].

                                                                             [1934] 

[1902-1939] 

SEKCJA DZIECIĘCA

                                          [1931]                                                         [przed 1939]

 

 

[1917]

 

[1923] 

[1925]

[1937]

[przed 1939]

 

 

                              [1937]                                                                             [1937]

 

[1925]

                     [1908-1922]                                                                        [1928]

                               [1921]                                                                        [1924]     

    

 

[1924] 

 

 

[1909]

 WŚRÓD NOCNEJ CISZY...

                                                                              [1925]

                                                                   [1909-1932]

                                                                           [1931]

 

                                    [1909] 

[1938]  

                                                                                [1936]

[1934]

  

 DO SZOPY HEJ

 

[1905-1916]

[1927-1947] 

 

[1910-1939]

 

[1936] 

 

1948                                        [1937-1939]

[1938]

[1930]

Na kolana wół i osioł przed nim klękają
A swoim go Stworzycielem i Panem znają

 I TRZEJ KRÓLOWIE...

 

                                    [1934]                                                                       [1929]                                                                                                

CHOINKO, CHOINKO

  [1913]

 

[przed 1918]

 

[1939-1945]                                      [przed 1945]

 [1928]

 

 

[1927-1935] 

[1935]

                                                                                 [1931]

 

 OPŁATEK

[1910] [1926]

 

 

[1933]

 

[1912]

                                                                                [1926]

 

[1927-1947]

 

[1929]
 

NA PASTERKĘ

 

1948

[1935]

 

[1937] 

 

 

[1938]

 

[1935]

[1943]

 

KOLĘDNICY

 

 

[przed 1939]                                           1948

 

 

[około 1933]

 

[1927-1947]                                      [1927-1933]

 

  

                                                                         [1920-1927]

 

 

[1927-1947] 

 

[ok. 1920]

 PATRIOTYCZNIE

 

 

[1922]                                                     [1945]

[1936]                                          1905

 

[1910]

 

 

[1937]

[1914]

 

1948                                                        [1939]

 

Wydawnictwo Org. Przysposob. Kobiet do Obrony Kraju, [1937] 

ULUBIONE 

[1938]                                         [1936]

                                                                            [1909-1932]

 

[1925]

 

 

 

 [przed 1936]                                                    [1924]

 

[1940-1945

 

 

[1930]

 

[1937-1939]

 

 

[1941]

[1925-1939]

[1914-1918]

 

Płoną izby drzewka blaskiem,

pachnie świerkiem, grzybkiem, plackiem,

talie mężnie walczą z paskiem

i pucharów dźwięczy brzeg.

O, jak błogo w drzewka blaskach,

z łonem pełnym dum i ciasta,

tonąć w pieśniach i powiastkach,

co w zaciszu krążą strzech.

Nim więc zgasną drzewka blaski,

posłuchajcie opowiastki

o zdarzeniach pewnej gwiazdki,

które taki miały bieg…

 Płoną izby drzewka blaskiem — Jeremi Przybora