Katalog oficjalny Działu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie w Nowym Jorku 1939. Warszawa, 1939.

Katalog oficjalny Działu Polskiego na Międzynarodowej Wystawie w Nowym Jorku 1939. Warszawa, 1939.

Czy wiesz, że w przededniu II wojny światowej, Polska pokazała światu swoje największe osiągnięcia na Wystawie Światowej w Nowym Jorku?

Poznaj fascynującą historię Pawilonu Polskiego, gdzie historia, sztuka, nauka i architektura spotkały się, aby pokazać światu z czego jesteśmy dumni. 

 

Był 30 kwietnia 1939 roku, Nowy Jork, Flushing Meadow Park. W tym dniu przypadała 150. rocznica złożenia przysięgi przez pierwszego prezydenta Stanów Zjednoczonych – Jerzego Waszyngtona. Obecny Prezydent USA Franklin Delano Roosevelt wraz Albertem Einsteinem dokonali uroczystego otwarcia wystawy światowej, zwanej „Światem Jutra” (The World of Tomorrow). W wygłoszonym przez siebie przemówieniu, transmitowanym przez telewizję, prezydent mówił o przyszłości wolnej od wojen oraz pracy dla dobra ludzkości. Albert Einstein dokonał symbolicznego włączenia systemu iluminującego wystawę. 

Cóż za paradoks, że słowa prezydenta o świecie bez wojen padły na cztery miesiące przed wybuchem II wojny światowej, a „Świat Jutra” okazał się zupełnie odmienny od tego, jakim chciał go widzieć przemawiający. Kiedy świat pokazywał swoje najwybitniejsze osiągnięcia w dziedzinie kultury, sztuki, nauki i techniki, niewielu jeszcze podejrzewało, że to będzie rok wybuchu najstraszliwszej wojny w historii ludzkości.

Wystawa Światowa: „Świat Jutra”

Wystawa  była jedną z największych w historii. Przyciągnęła ponad 44 miliony zwiedzających. Ekspozycja rozciągała się na 518 hektarach we Flushing Meadow Park. Tereny te używane były wcześniej pod wysypisko śmieci, a ponieważ miały bagnisty charakter, konieczne były drogie prace adaptacyjne. Niemniej jednak, celem łagodzenia skutków kryzysu gospodarczego, angażowanie dużej liczby robotników do prac publicznych wpływało na zmniejszanie bezrobocia. Nie były to łatwe czasy. Stany Zjednoczone były wciąż jeszcze w fazie wychodzenia z kryzysu, po załamaniu się instytucji finansowych w 1929 roku, kiedy to zdesperowani właściciele przedsiębiorstw, tracąc swoje fortuny, masowo popełniali samobójstwa.

Zamysł Wystawy Światowej miał być z jednej strony sposobem na przezwyciężenie wyżej wspomnianego kryzysu,  z drugiej zaś miał ukazać wielki postęp zarówno narodów Europy jak i narodu amerykańskiego po I Wojnie. Uwagę widzów przyciągały głównie spektakularne widowiska w pawilonach wielkich koncernów, jak General Motors, czy Westinghouse Electric Company. W pierwszym z nich, projektu czołowego projektanta lat 30. Normana Bel Geddesa, umieszczono makietę zwaną Futuramą – ukazującą poprzecinane wielopoziomowymi autostradami miasto przyszłości, po którym publiczność, ulokowana w ruchomych fotelach,   odbywała 15 minutową podróż. W drugim można było przeżyć niezapomniane spotkanie z robotem Electro, wykonującym proste czynności (palił papierosy!) i prowadzącym konwersację z publicznością.

Symptomy końca Wielkiego Kryzysu i powodzenie reform New Deal skłaniały do snucia optymistycznych wizji. Wystawa ostatecznie zamknęła epokę międzywojenną.  Jej symbolem była para budowli o geometrycznych kształtach: mający formę trójbocznej iglicy Trylon i kulista Perysfera, mieszcząca wewnątrz dioramę miasta przyszłości – Democracity.

Pawilon Polski

W wystawie uczestniczyły 54 państwa, prezentując swój innowacyjny potencjał. Wśród nich znalazła się również Polska. Uroczyste otwarcie Pawilonu Polskiego nastąpiło cztery dni po oficjalnej inauguracji, w rocznicę proklamowania Konstytucji 3 Maja, w obecności ówczesnego ambasadora Polski w Waszyngtonie – hrabiego Józefa Potockiego. Otwarcie Pawilonu Polskiego miało niezwykle patriotyczny i podniosły charakter. Wciągnięto flagę polską na maszt przy dźwiękach Hejnału Mariackiego. Następnie otwarcie Pawilonu Polskiego uświetnione było recitalem Jana Kiepury. Wystawiono również balet Karola Szymanowskiego „Harnasie”, zaś orkiestra symfoniczna wykonała „Bajkę” Stanisława Moniuszki.
W sali honorowej Pawilonu Polskiego pokazano cykl historyczny składający się z obrazów przedstawiających najważniejsze wydarzenia z historii Polski, podkreślających jej milenijną tradycję oraz prekursorskie, demokratyczne dążenia Polaków, ze szczególnym podkreśleniem tolerancji panującej w państwie polskim przez stulecia jego istnienia. Obrazy te zostały namalowane zespołowo przez 11 członków Bractwa Świętego Łukasza. Odsłonięto również stojący przed wejściem do Pawilonu pomnik króla Władysława Jagiełły dłuta rzeźbiarza Stanisława Ostrowskiego. Figura przedstawia króla w pełnym uzbrojeniu, na koniu, z mieczami skrzyżowanymi nad głową, niczym bohatera z filmu „Braveheart”. Pomnik Jagiełły znajduje się dzisiaj w Central Parku, stanowiąc symbol polsko-amerykańskiej przyjaźni oraz przypominając o udziale Polski w Wystawie Światowej w Nowym Jorku.

Architektura i Ekspozycje

Wyzwaniem było nadanie odpowiedniego architektonicznego charakteru Polskiemu Pawilonowi. Pawilon ten był dziełem dwóch młodych polskich architektów: Jana Cybulskiego i Jana Galinowskiego. Architektom współtowarzyszył malarz Felicjan Kowarski. Budynek ten był jednokondygnacyjną bryłą przykrytą płaskim dachem. Usytuowany był na planie prostokąta, z nieco podwyższoną kondygnacją w części środkowej, ze skrzydłami bocznymi nieco podniesionymi ku górze.
Na dziedzińcu, tuż przed wejściem do Pawilonu, stała ponad 40-metrowa kwadratowa wieża o ażurowej stalowej konstrukcji, której siatkę pokrywały polerowane płyty z brązu. Metalowe złączenia dekorowały wielkie guzy. Owo reprezentacyjne wejście prowadziło przez gotycką bramę nawiązującą do Bramy Opatowskiej w Sandomierzu. Brama ta była najbardziej rozpoznawalnym elementem Polskiego Pawilonu, a jej symboliczne znaczenie zasadzało się na tym, iż pełniła ona rolę bastionu strzegącego „europejskiej cywilizacji” przed hordami Tatarów.

Wnętrze

 
Ekspozycja następnie wiodła przez Salę Honorową z kasetonowym stropem i piękną marmurową posadzką, rozbitą rzędem strzelistych kolumn, które nadawały jej elegancji. Nawiązywała ona do Zamku Wawelskiego. W pomieszczeniu tym umieszczono eksponaty ilustrujące „Przeszłość i Przyszłość Polski”. Na honorowym miejscu, naprzeciwko wejścia stał pomnik Marszałka Piłsudskiego dłuta rzeźbiarza Stanisława Ostrowskiego umieszczony na tle olbrzymiego witraża Mieczysława Jurgielewicza, który przedstawiał „Polskę Zmartwychwstałą”.
 

Na wystawę dostarczono również dwa arrasy Stanisławowskie z kolekcji wawelskiej oraz zbroje ze zbiorów w Kurniku: 15 tarcz herbowych Henryka Grunwalda i 10 sztandarów z herbami ziem polskich wg. projektu Antoniego Uniechowskiego. Freski Bolesława Cybisa przedstawiający Centralny Okręg Przemysłowy, „Polacy walczący o niepodległość Ameryki” oraz przedstawiający Gdynię – „port wybudowany przez II RP”. Następnie dzwon pod nazwą Dzwon Wyzwolenia odlany przez firmę Pełczyńskich, z Poznania. Ściany Sali Honorowej zdobiły wielkie orły kamienne wykute przez Józefa Klukowskiego. W następnych salach umieszczono malarstwo współczesne, rzeźbę, grafikę, projekty scenografii, sztukę stosowaną z interesującymi projektami wnętrz oraz retrospektywny pokaz osiągnięć polskiej nauki w dziedzinie: matematyki, astronomii, fizyki, promieniotwórczości, medycyny, aeronautyki, chemii, inżynierii, archeologii, komunikacji, opieki społecznej, wytwórczości, rolnictwa, tkaniny, sztuki ludowej i leśnictwa. Zaś słynna Lux Torpeda kursująca pomiędzy Warszawą a Zakopanem zachwycała zwiedzających zarówno swoją formą jak również szybkością dwustu osiemdziesięciu kilometrów na godzinę.

Zakończenie Wystawy i Jej Konsekwencje

Wystawa była zaplanowana na dwa sezony i zgodnie z planem zakończyła się 27 października 1940 roku. Niestety, świat zmienił się dramatycznie między 30 kwietnia 1939 a 27 października 1940 roku. Dnia 1 września 1939 roku hitlerowskie Niemcy napadły na Polskę, rozpoczynając II wojnę światową. Dla Pawilonu Polskiego oznaczało to, że a eksponaty nie mogły być już zwrócone do kraju. Trafiły one w większości do muzeów oraz w ręce prywatnych kolekcjonerów. 

Jak pisał prof. Norman Davies o nowojorskiej wystawie: „Z  końcem drugiego sezonu, w październiku 1940 roku, działał już obóz koncentracyjny Auschwitz (…) a także stworzone przez nazistów getta. Stalin dopuścił się mordu w Katyniu, a setki tysiące ludzi wywieziono na Syberię.”

 

Podsumowanie

 Polski Pawilon na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku był nie tylko okazją do pokazania światu osiągnięć i dziedzictwa polskiego, ale również symbolem nadziei na lepszą przyszłość. Niestety, wybuch wojny sprawił, że „Świat Jutra” okazał się inny od tego, jaki przedstawiali wizjonerzy tamtych czasów.

Na wystawę został opracowany przepiękny, bogato ilustrowany Katalog Oficjalny Działu Polskiego na Międzynarodową Wystawę w Nowym Jorku w 1939 roku. Katalog ten obejmował 505 stron z obszernymi opracowaniami poszczególnych tematów.
Katalog ten umieściliśmy w Polonie zachęcam Was do zajrzenia do niego i zobaczenia jak wyglądał słynny Polski Dział na Wystawie Światowej z 1939 roku.

 

Źródła:

 https://cennebezcenne.pl/wp-content/uploads/2017/12/CBU_2009_2-s-14-20_ROMANOWSKA.pdf

 https://pl.wikipedia.org/wiki/Wystawa_%C5%9Awiatowa_w_Nowym_Jorku_w_1939_roku

 https://muzhp.pl/wiedza-on-line/wystawa-swiatowa-the-world-of-tomorrow-w-nowym-jorku-1939

 https://lukaszowcy1939.pl/wystawa/