Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni

 Zygmunt Gloger, Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni, Jan Fiszer, Warszawa, 1900.

"Obce rzeczy wiedzieć dobrze jest - swoje, obowiązek"

Tak Zygmunt Gloger napisał w swoim pomnikowym dziele „Encyklopedia staropolska”. Ta maksyma przyświecała również jego niezwykle pracowitemu życiu. 

Historyk, podróżnik, etnograf, krajoznawca, folklorysta, geograf, archeolog, kolekcjoner, autor dzieł naukowych, niestrudzony odkrywca i badacz tradycji polskich. Mówimy o nim, że był starożytnikiem. Wędrując po ziemiach Polski i Litwy, zbierał wytwory narodowej kultury: ludowe pieśni, przypowieści, porzekadła, rysunki, stare piśmiennictwo, stroje ludowe i pozostałości archeologiczne wszystkich dawnych rzeczy polskich do początku XIX wieku. 

W zbiorach PBW im. KEN odnajdziemy wydany na koniec wieku, w 1900 roku, w wydawnictwie Jana Fiszera, Rok polski w życiu, tradycyi i pieśni  z 40 rycinami. Opowieść o ludowych obyczajach i wierzeniach przełomu wieków, a także tych dawniejszych. 

Jak podkreślają badacze twórczości Glogera Rok polski był pomyślany jako antologia literacko-etnograficzna. Polacy pozbawieni własnego państwa zjednoczeni byli wspólną wiarą, a obrządek katolicki był ściśle wymieszany z pogańskimi wierzeniami. Wszystko to w przystępny sposób wyjaśnił autor, a treści etnograficzne opatrzył odniesieniami do tekstów literatury i własnych zapisków. Gloger udokumentował polską obrzędowość doroczną zaczynając nie od 1 stycznia, ale od Adwentu, kiedy to chrześcijanie przygotowują się do narodzenia Chrystusa. Jest to również początek zimy, książka Glogera,  bowiem podzielona jest według pór roku.

Wiele z opisywanych w dziele obyczajów zanikło, część istnieje w szczątkowej postaci. Drogi czytelniku czy wiesz, dlaczego malujemy pisanki, a oświadczyć się trzeba było w święto Matki Boskiej Gromnicznej?  Gloger wybrał i opisał między innymi: w okresie zimowym: Adwent i roraty; Wigilia i Boże Narodzenie; Gody, kolędy, jasełka; Nowy Rok, Matka Boska Gromniczna; Zapusty i kuligi (Mięsopust); Popielec (Wstępna Środa); Wielki Post.

W fazie wiosennej: Prima Aprilis; Kwietna (a. Palmowa) Niedziela, Wielki Tydzień, Święcone, pisanki; Wielkanoc wraz z dyngusem, śmigusem, Rękawką; Witanie wiosny i nowego lata; Dziady wiosenne; Zielone Święta.

W czasie letnim: Boże Ciało (także Wianki na Boże Ciało); Konik zwierzyniecki; Sobótka i wianki; Dożynki; Matka Boska Zielna.

W porze jesiennej: Dzień Zaduszny; Wróżby [na św. Andrzeja].

Działalność etnograficzna Zygmunta Glogera prowadzona w okresie zaborów była niezwykle ważna dla zachowania narodowej odrębności Polaków. Rok polski jest znakomitym przykładem na to, że jego zdaniem, w czasach, kiedy nie istniały państwowe instytucje dbające o kulturę i naukę polską, należało trzymać się narodowych obrzędów ludowych i szlacheckich. 

Na nagrobku Zygmunta Glogera na warszawskich Powązkach znajdują się słowa:

"Kochał przeszłość dla przyszłości".

 

Źródła:

• Zygmunt Gloger. Badacz narodowej kultury [online] [dostęp 11.04.2023]. Dostępny w WWW: https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/1539349,Zygmunt-Gloger-Badacz-narodowej-kultury.

• Bogusław Dopart, Zygmunta Glogera Rok Polski w życiu, tradycji i pieśni [online] [dostęp 11.04.2023]. Dostępny w WWW: https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/8348/1/B_Dopart%20Zygmunta_Glogera_Rok_polski_w_zyciu%2C_tradycji_i_piesni.pdf
• Strona WWW Księgarni Volumina http://www.volumina.pl/rok-polski-duplikat-1.html [dostęp 11.04.2023]